A yw aelwydydd fferm yn wahanol i aelwydydd gwledig eraill yng Nghymru? Barn o’r prosiect AD|ARC

Stuart Neil yw’r ystadegydd amaethyddiaeth a materion gwledig sy’n gweithio o fewn tîm Gwasanaethau Gwybodaeth a Dadansoddi (KAS) Llywodraeth Cymru. Mae Stuart yn aelod o’r grŵp llywio ar gyfer Data Gweinyddol ADR a ariennir gan y DU | Casgliad Ymchwil Amaethyddol (AD|ARC) prosiect sy’n adeiladu Set Ddata Barod ar gyfer Ymchwil ar draws y DU sy’n cyfuno data ar fusnesau fferm â data ar yr unigolion sy’n byw ar aelwydydd fferm; a chymharu hyn â data ar aelwydydd gwledig nad ydynt yn ffermio.

Yma, mae Stuart yn trafod y darlun sy’n dod i’r amlwg o waith cynnar ar aelwydydd fferm yng Nghymru a sut y gall hyn helpu i lywio penderfyniadau polisi a allai fod o fudd i’r bobl sy’n byw ynddynt.

Cydnabu’r tîm y tu ôl i’r prosiect AD|ARC yn gynnar iawn fod gan y data y maent yn eu dwyn ynghyd y gallu i helpu pobl sy’n byw ar aelwydydd fferm ledled y DU. Ar hyn o bryd, ychydig a wyddom am nodweddion aelwydydd fferm. O ystyried y cefndir cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol newidiol, ni fu erioed mor bwysig deall aelwydydd fferm a’r bobl sy’n byw ac yn gweithio yn y sector ac o’i gwmpas.

Peintio llun o aelwydydd fferm

Gwaith diweddaraf y tîm yw crafu wyneb yr hyn sy’n bosibl â data’r DU a gasglwyd gan y prosiect AD|ARC, ac mae llawer o bobl sy’n awyddus i weld y mewnwelediadau y gall y set nesaf o ddadansoddiadau eu darparu.

Mae AD|ARC newydd gyhoeddi Mewnwelediad Data sy’n canolbwyntio ar strwythur aelwydydd fferm yng Nghymru a sut mae’r rhain yn cymharu ag aelwydydd gwledig eraill nad ydynt yn ffermio. Mae’r Mewnwelediad Data yn esbonio sut y daeth y tîm â’r data ynghyd a’r materion y bu’n rhaid iddynt eu hystyried i wneud hwn y dadansoddiad mwyaf cynhwysfawr y gallant adeiladu arno mewn ymchwil yn y dyfodol.

Mae’r dadansoddiad yn cyflwyno darlun o nodweddion aelwydydd fferm yng Nghymru a sut maent yn cymharu ag aelwydydd nad ydynt yn ffermio ac roedd y canlyniad yn glir: mae gan aelwydydd fferm rai nodweddion nodedig.

Wrth gymharu aelwydydd gwledig lle’r oedd o leiaf un aelod yn cael cymhorthdal ffermio â’r rhai lle nad oedd neb, roedd y rhaniad oedran a rhywedd ar gyfartaledd yn debyg, ond daeth sawl gwahaniaeth arwyddocaol i’r amlwg.

Yn gryno, canfu AD|ARC fod aelwydydd fferm tua 25% yn fwy ar gyfartaledd ac yn fwy tebygol o fod yn rhai amlgenhedlaeth o gymharu ag aelwydydd gwledig nad ydynt yn ffermio. Roedd aelwydydd fferm un deiliad yn wrywaidd yn bennaf (roedd y gwrthwyneb yn wir am aelwydydd nad oeddent yn ffermio), ac roedd cyfran uwch o barau ffermio mewn partneriaethau sifil neu’n briod o gymharu â chyplau mewn aelwydydd gwledig nad oeddent yn ffermio.

Sut gall y canfyddiadau hyn helpu?

O ganlyniad i ymadawiad y DU â’r UE, mae’r garfan ffermio a ddaliwyd yn y set ddata AD|ARC yn cael ei heffeithio’n uniongyrchol gan ddisodli cyfundrefn Polisi Amaethyddol Cyffredin yr UE yng Nghymru a gweddill y DU. Mae hyn yn gwneud y garfan yn grŵp sydd â pherthnasedd polisi uchel, gan ddal y mwyafrif o dderbynwyr cymorthdaliadau blynyddol a oedd yn werth mwy na £200 miliwn yn 2022.

Mae amaethyddiaeth yn fater datganoledig yng Nghymru, felly mae mewnwelediadau gan AD|ARC yn gallu helpu’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau wrth iddynt ddiwygio cymorth amaethyddol i ddiwallu anghenion lleol yn y ffordd orau a mynd i’r afael â materion polisi presennol a rhai sy’n dod i’r amlwg. Bydd deall strwythur aelwydydd fferm yn helpu llunwyr polisïau a rhanddeiliaid yn fwy cyffredinol, wrth i bolisïau gael eu hadolygu a’u diwygio. Bydd y dystiolaeth a gynhyrchir yn helpu i lywio ystyriaethau polisi sy’n ymwneud â rhaglenni cymorth ariannol presennol a mecanweithiau y gellir eu datblygu i gynorthwyo aelwydydd fferm a chymunedau gwledig ehangach yn y dyfodol.

Beth nesaf o ddadansoddiad AD|ARC?

Bydd tîm ymchwil AD|ARC yn dod â rhagor o ddata ynghyd i ehangu’r dadansoddiad ac adrodd ar ganfyddiadau ar gyfer aelwydydd ffermio a gwledig ledled yr Alban, Lloegr a Gogledd Iwerddon yn ogystal â Chymru. Trwy’r amgylcheddau ymchwil y gellir ymddiried ynddynt ym mhob gwlad, mae’r tîm hefyd yn bwriadu cysylltu data iechyd, addysg a busnes â data am ffermio a chartrefi gwledig. Bydd hyn yn galluogi’r prosiect i ddarparu hyd yn oed rhagor o dystiolaeth i gynorthwyo’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau polisi, â’r nod o helpu’r sector ffermio i ymateb yn well i bwysau amgylcheddol, gwella incwm aelwydydd fferm a ffyniant gwledig ehangach, a helpu i gynhyrchu canlyniadau iechyd gwell mewn cymunedau gwledig.

Mae AD|ARC yn croesawu ymchwilwyr allanol i gydweithio â’r prosiect ac ehangu canfyddiadau yn y pedair ffrwd waith ymchwil:

• Nodweddion cymdeithasol-economaidd
• Iechyd a llesiant
• Ffyniant a gwytnwch
• Amgylchedd a lle

Os hoffech glywed rhagor am y gwaith a wnaed fel rhan o’r prosiect AD|ARC, sut mae’r prosiect yn cael ei sefydlu a bod yn rhan o’n cynlluniau cysylltwch â ni.