AD|ARC: Cysylltu data’r Llywodraeth er mwyn cefnogi Ffermio yn yr Alban

Mae Alastair McAlpine yn Uwch Ystadegydd yn is-adran Gwyddorau Gwledig ac Amgylcheddol a Gwasanaethau Dadansoddol Llywodraeth yr Alban ac mae hefyd yn Llysgennad Ymchwil Data Gweinyddol y Deyrnas Unedig (YDG y DU). Yma, mae’n trafod sut mae’r prosiect AD|ARC (Data Gweinyddol | Casgliad Ymchwil Amaethyddol) yn cefnogi polisïau Llywodraeth yr Alban ar gyfer y dyfodol.

Mae aelwydydd ffermio yn hanfodol i ddyfodol pawb

Mae ffermwyr a busnesau fferm yn mynd law yn llaw â bywyd teuluol, ond mae’r sector a’r gymuned ffermio yn wynebu hen heriau a heriau newydd.

Mae problemau mwy diweddar fel tywydd eithafol wedi taro busnesau fferm yn arbennig yn y blynyddoedd diwethaf. Arweiniodd y ‘Bwystfil o’r Dwyrain’ yn 2018 at gyfraddau uchel o farwolaethau ŵyn, ac wrth i’r DU osod cyfyngiadau symud yn 2020, cawsom wanwyn a oedd gyda’r sychaf a gofnodwyd erioed. Fodd bynnag, effeithiodd hyn y tymor tyfu ac arweiniodd at bwysau cnydau gwael yn yr hydref. Mae’r digwyddiadau hyn yn dod yn arferol ac maen nhw’n niweidiol.

Yn ogystal â’r her honno, mae angen newidiadau polisi mawr i ddisodli system Polisi Amaethyddol Cyffredin yr Undeb Ewropeaidd (UE). Wrth i hyn ddigwydd, mae wedi amlygu’r effaith y mae ffermio yn ei chael ar y newid yn yr hinsawdd, bioamrywiaeth a’r amgylchedd. Nid y llywodraeth yw’r unig weithredwr yn y maes hwn. Mae archfarchnadoedd a chyfanwerthwyr eisiau sicrwydd bod ffynonellau eu cynhwysion a’u bwyd yn ‘wyrdd’, ac mae hyn yn rhoi mwy o bwysau ar gymuned ffermio sydd eisoes dan straen.

Mae hyn oll yn ychwanegu at heriau digynsail i ffermwyr, eu teuluoedd, a’r hyn y maent yn ei wneud â’u tir. Mae angen i ni weithio gyda’r sector i’w cefnogi i ddod yn wydn ac addasu i newid, ac i helpu i fynd i’r afael â materion byd-eang.

Datrysiad integredig sy’n seiliedig ar dir

Mae arnom angen datrysiadau sy’n seiliedig ar dir er mwyn mynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd a gwrthdroi colledion mewn bioamrywiaeth, ond i wneud hynny, mae arnom angen tystiolaeth a data da. Bydd angen i bolisïau weithio ar draws nifer o feysydd llywodraeth. I’r rhan fwyaf o sectorau, bydd data economaidd ac amgylcheddol ochr yn ochr â thystiolaeth wyddonol yn helpu i gyfeirio at ddatrysiadau. Mewn amaethyddiaeth, mae angen i ni hefyd ystyried cyfansoddiad y gymuned ffermio a’r teuluoedd sy’n rhan annatod o’r sector.

Felly, rwyf wrth fy modd ein bod yn aelodau sefydlol o brosiect AD|ARC (Data Gweinyddol | Casgliad Ymchwil Amaethyddol), sy’n cysylltu data ar lefel busnes â data’r boblogaeth am y tro cyntaf yn y DU. Bydd gwybod y pwysau a roddir ar deuluoedd fferm, a nodweddion yr aelwydydd, a lle mae’r cyfyngiadau ar eu gallu i newid, yn ein helpu i lywio penderfyniadau polisi gwell.

Rydym yn gwybod bod anghydraddoldeb mewn ffermio a bod llawer o ffermydd yn rhedeg yn flynyddol ar golledion. Mae arnom angen ffermwyr a busnesau llewyrchus i fuddsoddi mewn technolegau newydd a phobl fedrus er mwyn datrys problemau cymhleth, ac ymhlith y gymuned ffermio oedrannus, mae iechyd yn wirioneddol bwysig.

Yn yr un modd â gwledydd datganoledig eraill ac Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (DEFRA), ni all Llywodraeth yr Alban ddatrys y problemau hyn ar ein pen ein hunain. Mae angen i ni weithio’n gyflym a dysgu oddi wrth ein gilydd yn y maes gwirioneddol newydd o gysylltu data. Rydym yn gofyn i’n sefydliadau ymchwil partner gymryd y dadansoddiadau hyn a setiau data cysylltiedig ac ychwanegu eu harbenigedd a’u gwybodaeth eu hunain i gyfoethogi’r stori.

Mae rhagor o wybodaeth ar gyfer rhanddeiliaid yn yr Alban ar gael ar fy mlog fy hun ar wefan Ystadegau Llywodraeth yr Alban.

Beth nesaf?

Ar ôl gweithio’n bennaf ym meysydd cyfiawnder a chyfiawnder cymdeithasol, rwyf wedi gweld y pŵer sydd ynghlwm wrth gysylltu data ar gyfer agor meysydd ymchwil newydd neu ddod â mewnwelediadau newydd i broblemau cymdeithasol hirsefydlog. Nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y gall yr un peth fod yn wir am yr amgylchedd a materion yn ymwneud â thir. Edrychaf ymlaen at barhau i weithio gydag AD|ARC ac adneuo ein cronfa ddata yn Hafan Ddiogel Genedlaethol yr Alban.

Rydym yn estyn allan at unrhyw un a phawb sydd â diddordeb yn yr hyn rydym yn ei wneud. Os ydych yn gweithio ym myd ffermio, yn cynrychioli neu’n cefnogi ffermwyr neu aelwydydd fferm, neu’n cynnal ymchwil yn y maes hwn, byddem yn falch iawn o glywed gennych. Yn ogystal, lledaenwch y gair am y prosiect i gydweithwyr a ffrindiau yn yr Alban a thu hwnt.

Yn ystod y misoedd nesaf, byddwn yn cynnal ein hail banel cyfeirio rhanddeiliaid yn yr Alban a byddem yn croesawu aelodau newydd i’n panel. Os hoffech gysylltu â ni, anfonwch neges e-bost at: alastair.mcalpine@gov.scot.

Cysylltwch â thîm AD|ARC yn: AD-ARC@gov.wales.